دنیای خودرو/ در دو دهــــه گذشته، خودروسازی ایران به بازاری سودده برای شرکتهای خودروسازی اروپایی و آسیایی تبدیل شد، درحالیکه با آغاز به کار این صنعت در اینجا، طیف متنوعی از خودروهای روز دنیا در کشور مونتاژ میشد. اما در دهههای اخیر یکباره فرانسویها تبدیل به مهمترین شرکای خودروسازان ایرانی شدند و بهتدریج بازارهای ایران به تسخیر تولیدات فرانسوی یا خودروهای ساختهشده براساس پلتفرمهای قدیمی فرانسوی و کرهای درآمد. این درحالی است که کشورهایی همچون تایوان و ویتنام با سابقهای کمتر از یکدهه در صنعت خودرو حالا درصدد صادرات تکنولوژی به دیگر کشورهای قاره آسیا ازجمله ایران هستند. مهمترین دلیل این ناهمگونی در پیشینه و جایگاه، نبود نقشهراه برای خودروسازان بزرگ کشور طی مدت طولانی فعالیت آنهاست. یحیی آلاسحاق، وزیر اسبق بازرگانی و رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و عراق در این خصوص معتقد است: «رسیدن به شرایط مطلوب کسبوکار، قانون خاص خود را دارد و برای خروج از این شرایط، باید فضای کسبوکار در ایران را مطابق شاخصهای جهانی بهبود بخشید.»
صنایع ایران پس از تحریمها در شرایط دشواری قرار گرفتند که برای صنعت خودرو بهواسطه تحریمهای مستقیم بهمراتب سختتر بوده است. اما بهعقیده کارشناسان، در کنار تلاش برای داخلیسازی در این صنعت، نیاز به برخی اقدامات پیرامونی برای تسهیل شرایط نیز وجود دارد. بهنظر شما دولت برای ارتقای این صنعت در کشور چه اقداماتی را باید در دستور کار خود قرار دهد؟
ازجمله خدماتی که دولت بهمنظور بهبود شرایط کسبوکار باید ارائه دهد و برای این صنعت نیز ضروری بوده، پرهیز از ناهماهنگیهای سازمانهای دولتی همکار و یکپارچهسازی فرایندهای خدماتی است، یعنی اقداماتی مانند ایجاد پنجرهواحد تا فعالان اقتصادی و صنعتگران تا بتوانند در کوتاهترین زمان و با کمترین هزینه فرآیندهای اداری را انجام دهند. مغفول ماندن این امر با شدت گرفتن تحریمهای غرب؛ تبعاتی برای صنعتگران داشته است که نمونه آن دپو شدن برخی قطعات و مواد اولیه یعنی ملزومات تولید در گمرک است. زیربنای پنجرهواحد، مهندسی مجدد شیوههای اداری در بستر الکترونیک است که باتوجه به بهرهمندی کشور از دانشفنی در این حوزه، قابل اجراست که ازجمله مزایای آن میتوان به کاهش فساد اداری و رانت اشاره کرد. اگر زیرساختهای ما آماده باشند، پس از تعیین تکلیف سیاست آمریکا با دیگر کشورها و همچنین ایران، در کنار بهبود رتبه ریسک سرمایهگذاری کشور، رتبه فضای کسبوکار نیز ارتقا خواهد یافت.
با توجه به شکست ترامپ در انتخابات ریاستجمهوری آمریکا و احتمال ایجاد برخی تغییرات در سیاست خارجی آن کشور در قبال ایران، چشمانداز شرایط اقتصاد و صنایع ایران را چگونه میبینید؟
ما باید مانند «بایدن» به استقبال پیروزی برویم. درحالیکه ترامپ همچنان اصرار دارد در شمارش آرا تقلب شده است، رئیسجمهور منتخب آمریکا رایزنیهای لازم برای محکمکردن جای پای خود را ادامه میدهد و برای کسانی که قرار است در کاخ سفید همکارش باشند، حکم صادر میکند. بدیهی است با عملیاتیشدن انتقال قدرت به دموکراتها در آمریکا، سرمایهگذاران خارجی به سرمایهگذاری در ایران هم ترغیب خواهند شد و بهعنوان مثال یک قطعهساز خارجی تصمیم خواهد گرفت بهصورت جوینتونچر با یک قطعهساز ایرانی همکاری کند. اما تا وقتی صنعتگر ایرانی توسط دولت خودمان محروم از دادوستد جهانی است و فعالان این حوزهها در کشورهای همسایه وضعیت بهتری دارند، اقبال سرمایهگذاران به کشور ما محدود خواهد بود.
باتوجه به اینکه خودروسازان ایرانی حدود پنجدهه پیش شروع به فعالیت کردهاند و آن زمان رقیب قابلتوجهی در منطقه نداشتند، بهنظر شما چرا ایران در تصاحب بازارهای منطقهای موفق نبوده است؟
عدمحضور موفق خودروسازی ایران در بازارهای جهانی بهدلیل حرکت نکردن با تکنولوژیهای روز دنیاست. یکی از مهمترین دلایل عدمموفقیت در بازارهای جهانی ناتوانی در شناسایی ذائقه کشورهای منطقه و عدمطراحی خودرو متناسب با فناوریهای روز و ذائقه بازارهای هدف توسط خودروسازان داخلی است. نمیتوان با دنبالهروی از برندهای خاص جایگاه ویژه برای صنعت خودرو کشور به دست آورد. عدمحرکت همسو با تکنولوژیهای روز دنیا نیز یکی از عواملی دیگری است که میتوان به آن اشاره داشت. همین وابستگی بالای زنجیره تامین صنعت خودرو به خارج کشور، نشان از فاصله زیاد خودروسازی کشور با آخرین فناوریهای روز خودروسازی دارد. درخصوص برخی فناوریهای جدیدتر نیز میتوان گفت حتی در نقطه آغاز قرار نداریم.
بهنظر شما اگر تحریمهای صنعت خودرو اعمال نمیشد، خودروسازان میتوانستند جایگاهی مناسب برای خود ایجاد کنند؟
خیر؛ حتی اگر تحریمی وجود نداشت، باز هم پیشتاز عرصههای بینالمللی نبودیم. زمانی به این مهم دست خواهیم یافت که قیمت تمامشده رقابتی باشد و قادر به تولید رقابتی با محصولات خارجی باشیم. اما بهدلیل عدمتیراژ مناسب، عدمبهرهوری و عدمبرنامهریزی مدون برای خروج از هزینههای سنگین خودروسازی، رتبه قابلقبولی در دنیا بهدست نیاوردهایم.
دلیل درجا زدن صنعت خودرو ایران طی دهههای اخیر بهخصوص دهه90 چه بوده است؟
مدیریت ضعیف و غیرحسابشده در صنعت خودرو ایران باعث شد انتظار از این صنعت، بهمرور کاهش یابد. ازاینرو، خودروسازان برای بهدست آوردن اعتبار ازدسترفته دستبهدامن فرانسویها شدند که این خود اشتباه دیگری بود. اطلاع خارجیها از تشنگی بازار ایران و سرخوردگی مردم از تولیدات داخلی باعث شده است که آنها خود را مالک بازار ایران بدانند و از همکاریهایی که منتجبه انتقال فناوری شود، طفره بروند. ازسویدیگر، بهدلیل قیمت تمامشده بالا و اعتراضات متعدد نسبتبه کیفیت پایین محصولات خودروسازان، همچنین نداشتن تیراژ مناسب و عدمطراحی خودروهای متنوع داخلی، شرایط حضور در بازارهای بینالمللی و جهانی شدن را هم از دست دادهایم و خودروسازان آسیایشرقی جایی که میتوانست متعلق به ایران باشد را در منطقه پر کردهاند. حتی سایتهای تولیدی که بهصورتویژه در کشورهایی مانند عراق، سوریه و... مستقر بودند، شرایط مطلوبی ندارند و همچنان در تعطیلی بهسر میبرند. بدیهی است اگر انحصار در زمینه صنعت خودرو در بازار نبود بازار داخلی را هم مانند بازار عراق از دست داده بودیم. بنابراین خودروسازی نیازمند برنامهای مکمل و استراتژی خاص است. در آخر میخواهم عرض کنم مدیران صنعتی کهنسال و بهاصطلاح باتجربه صنعت ایران و بهویژه خودروسازی را تهدید میکنند، چون با روشهای نوین کسبوکار در دنیا بیگانه هستند. همچنین در صورت رفع تحریمها باید با شرکتهای مورداعتمادتری قراردادهای بلندمدت امضا شود تا بتوانیم به استقبال تجارت آزاد برویم و این انحصار داخلی و خارجی شکسته شود. نه اینکه بهاعتبار برخی زمینههای موجود قبلی و مثلا به امید اینکه کار با پژو و رنو چندماه زودتر عملیاتی میشود، دور باطل قبلی را ازسر بگیریم.